Evaluatie geneesmiddelenvisie: van grip naar wurggreep
Dure geneesmiddelen tegen aanvaardbare prijzen toegankelijk houden, was hét doel van de geneesmiddelenvisie die oud-VWS minister Schippers in 2016 lanceerde. Anno 2023 concludeert het strategisch adviesbureau SiRM dat het effect van de visie niet exact te bepalen valt, terwijl de toegang tot innovaties voor patiënten steeds verder onder druk komt te staan. Hollandbio maakt zich zorgen.
Een visie vol oorlogsretoriek en complex beleid
Om de stijgende zorgkosten een halt te roepen, bond VVD-minister Schippers in 2016 de strijd aan tegen het bedrijfsleven. Zij ging de macht van de farmaceuten breken, de sector moest haar borst maar nat maken en als ze niet wilden luisteren, dan moesten ze maar voelen. De oorlogstaal werd daarbij succesvol ingezet om politiek en maatschappelijk weg te komen met wat er ook op het spel stond: verlies aan innovatiekracht, maar bovenal de gezondheid van patiënten. De visie op geneesmiddelen stond bol van de meest uiteenlopende beleidsinstrumenten en acties, die – een enkele uitzondering daargelaten – volgens hollandbio de toch al veel te lange, kostbare en risicovolle route van lab sneller, noch beter zou maken.
In de jaren die volgden zag het ministerie maatregel na maatregel falen: magistrale bereiding bleek toch lastiger dan verwacht, alternatieve businessmodellen bleken synoniem voor permanent subsidie nodig, remmende voorwaarden op intellectueel eigendom dreigden de doodsteek te worden voor toch al moeizame valorisatieprocessen en de commissie dwanglicenties vocht elkaar zelfs de tent uit. Slechts direct kostendrukkende maatregelen bleken levensvatbaar, zoals de Sluis, meer en stringentere beoordelingen en onderhandelrondes.
Net voor het zomerreces publiceerde onderzoeksbureau SiRM, door het ministerie in de arm genomen voor de ‘ex-post evaluatie’ van de geneesmiddelenvisie, haar bevindingen. Een exact effect valt door de veelheid aan externe invloeden en beleidsmaatregelen niet te bepalen, zo luidt de te verwachten conclusie van de onderzoekers. De visie heeft in ieder geval niet geleid tot volledige controle, greep, op de inzet van dure geneesmiddelen, zo stelt SiRM. Wel zagen de onderzoekers positieve effecten van de visie op de informatiepositie, gelijkgericht werken door overheids- en veldpartijen, prijsonderhandelingen, meer inzet op gepast gebruik en Europese samenwerking. Tot slot concludeert SiRM dat Nederland zich verslikt heeft in een aantal beleidsmaatregelen (al formuleren de onderzoekers het wat omfloerster dan wij: ‘de overheid en veldpartijen hebben meer kennis opgedaan over welk beleid werkt’).
De start van wantrouwen en belemmeringen
Het moge duidelijk zijn – hollandbio was en is geen fan van de geneesmiddelenvisie. Onzes inziens had het ministerie zich volop tijd, geld en gedoe kunnen besparen door ofwel meteen naar ons te luisteren, of door toch in ieder geval het omvangrijke onderzoek naar het financiële ecosysteem vóórafgaand aan de visievorming uit te voeren, in plaats van nadat de bron aan politiek scorende, maar nogal naïeve en ineffectieve proefballonnetjes was opgedroogd. Maar dat is niet ons belangrijkste bezwaar. De geneesmiddelenvisie, oorlogstaal incluis, ontketende een zwaar gepolariseerd debat, waarin wantrouwen de norm werd en ‘farma-bashen’ salonfähig. En hoewel het ministerie inmiddels een andere koers in lijkt te willen slaan, krijg je die geest niet zomaar weer in de fles. De geneesmiddelenvisie werpt daardoor tot op de dag van vandaag een schaduw op elk mogelijke constructieve oplossing. Het maakt dat het ministerie van VWS, het Zorginstituut Nederland, zorgverzekeraars én beroepsgroepen nog steeds slechts maatregelen invoeren die besparingen boven gezondheid en innovatie plaatsen, zoals de recente aanpassingen aan de PASKWIL criteria, en de aanscherping van zowel de sluiscriteria als de criteria voor vrijstelling van de farmaco-economische (FE-)analyse.
De keerzijde van de stapeling van maatregelen wordt intussen ook steeds duidelijker: meer bureaucratie, oplopende doorlooptijden en in korte tijd zelfs driemaal keihard ministerieel ‘nee’ op bewezen effectieve nieuwe behandelmogelijkheden, waaronder tegen gentherapie Libmeldy. Onder het mom van gepast gebruik, toekomstbestendige stelsels en boterzachte verdringingsargumenten worden innovaties preventief uit het pakket geweerd: de lat voor toegang, of het nu gaat om nieuwe diagnostica, geneesmiddelen of vaccins, wordt steeds maar weer verhoogd, terwijl infrastructurele projecten slechts tergend langzaam vorderen en noodzakelijke bredere herziening van zorg uitblijft of vastloopt. Een rem op innovatie als remedie tegen een driedubbel zorginfarct, zo lijkt de gedachte.
Op naar meer innovatie en maatwerk
Hollandbio staat een radicaal andere koers voor. Wij pleiten voor een forse investering in vooruitgang: in een toegankelijke gezondheidsdata-infrastructuur en de snelle implementatie en inzet van innovaties van vaccins, AI, prog- en diagnostica en de nieuwste behandelmogelijkheden. Door in te zetten op het doorbreken, in plaats van het ophogen van zorgsilo’s, tussen preventie en behandeling, registratie en vergoeding en tussen onderzoek en zorgpraktijk, bouwen we aan een lerend zorgsysteem, waarin optimale benutting van data ons niet alleen leert welke behandeling op individueel niveau de beste is, maar ook de ontwikkeling stimuleert van de behandelingen die nog ontbreken. Kortom: wij pleiten voor een stelsel dat gezondheid op maat mogelijk maakt.
Nog even terug naar dat ex-post rapport. Naast het evalueren van het effect van de geneesmiddelenvisie, moest SiRM onderzoeken welke lessen de directie GMT van het ministerie van VWS kon trekken voor toekomstig beleid en de uitvoering daarvan. Deze inzichten zijn helaas niet in het openbare rapport opgenomen “omdat dit voornamelijk interne leerproces om vertrouwelijkheid vraagt”. Bewijzen kunnen we het dus helaas niet, maar hollandbio vertrouwt er blind op dat “voortaan beter naar hollandbio luisteren” het belangrijkste inzicht was.
