Duivelse dilemma’s: kunnen we vlugger aan de vax?

We weten niet wanneer de eerste corona vaccins beschikbaar zijn. Wel weten we dat de vaccinontwikkelaars tot dusver een ongeëvenaarde prestatie leveren. De druk om zo snel mogelijk een veilig én effectief vaccin te introduceren, was dan ook nog nooit zo hoog. Maar, wanneer vinden we een vaccin eigenlijk veilig en effectief genoeg, in tijden van een alles verlammende pandemie? En wat is de beste manier om die data zo snel mogelijk te vergaren? Uiterst complexe vraagstukken, waarbij medische, ethische en economische afwegingen niet zelden op gespannen voet staan. Dat spreekt ook uit de berichtgeving in de media. Een greep uit het laatste nieuws.

Waar blijven ze, die vaccins?
Ook in vaccinontwikkeling wegen de laatste loodjes het zwaarst. NOS op 3 laat zien hoe het afgelopen jaar, zonder concessies op kwaliteit en veiligheid, ongekende snelheden in het ontwikkelproces van vaccins bereikt zijn. Eenmaal in de laatste onderzoeksfase is het zaak om hard te maken dat de vaccins effectief zijn. In de gevaccineerde groep moet minder ziekte, of minder ernstige ziekte, optreden dan in de groep die een placebo ontving, een nepvaccin. Aangezien we die ziekte tegelijkertijd uit alle macht proberen te voorkomen, kan het een tijd duren voordat een conclusie te trekken valt. Zijn er manieren om het proces te versnellen?

Versnelde goedkeuring
Ziekenhuisbaas, arts en wetenschapper Marcel Levi pleit voor versnelde goedkeuring en invoer van de coronavaccins. Hij stelt dat de resultaten uit grote studies dusdanig positief zijn, dat de voordelen van het hebben van een vaccin het beperkte, kleine risico op bijwerkingen, rechtvaardigt. Maar ook als slechts in 1 op de 50 000 gevallen ernstige bijwerkingen optreedt, levert dat op wereldwijde schaal nog steeds 154 000 gevallen op. En in hoeverre weten we eigenlijk al iets over de effectiviteit van de vaccins?

Challenge trials
Om tijd te besparen en meer kennis over het virus op te doen, wil het Verenigd Koninkrijk aan de challenge trials. Dat zijn studies waarbij gezonde mensen bewust besmet worden met een lage dosis van het virus. Als het lukt om daarmee tot een menselijk ziektemodel te komen, kunnen we via een gecontroleerde besmetting sneller aantonen of een coronavaccin écht beter beschermt dan placebo. Je voelt op je klompen aan dat een dergelijke onderzoeksopzet de nodige ethische dilemma’s met zich meebrengt.

Hoewel challenge trials niet vrij zijn van risico’s, zijn ze in het onderzoek naar infectieziekten als malaria heel gebruikelijk. Volgens infectieziektenexpert Meta Roestenberg is het goed om ons te beraden op de vraag of Nederland hier ook mee wil starten. Leidend daarbij zijn vragen als: “Wat kunnen we daarvan leren?”, “Kunnen we dat ook op andere manieren leren?”, “Hoeveel sneller zou dit zijn?” en “Vinden we dat al met al het risico waard?”. Microbioloog Rosanne Hertzberger ziet er, bij selectie van de juiste proefpersonen en onderzoekers, wel heil in.

Gezamenlijke zoektocht
Vaccinontwikkelaars en registratieautoriteiten zijn eensgezind in hun standpunt dat zij géén concessies doen aan de reguliere hoge standaard van kwaliteit en veiligheid bij registratie. Maar dat is slechts één stap in het proces. Zelfs als er een vaccin komt, is de kans klein dat we op korte termijn voldoende mensen kunnen inenten om de epidemie een halt toe te roepen. Arts en viroloog Jaap Goudsmit tempert de verwachtingen en waarschuwt voor overmatig optimisme. In verband met een inherente schaarste aan een vaccin na goedkeuring is volgens hem de vraag wat we met elk vaccin gaan doen, met welk doel en voor welke groep. Hij roept het kabinet en de overheid op daar duidelijk over te zijn.

De hamvraag in de ontwikkeling en implementatie van een coronavaccin is, welk risico we bereid zijn te nemen. De meningen daarover lopen uiteen, en eigenlijk is er ook geen goed of fout antwoord. Wat in ieder geval onontbeerlijk is, is om in continue dialoog te blijven met alle betrokkenen.  Zodat we gezamenlijk, gebruikmakend van ieders kennis, expertise en positie, de best mogelijke weg uit deze pandemie kunnen vinden.